Deizm Nedir? Deist Nedir?
Deizm nedir sorusu son zamanlarda insanlar arasında çokça duyulan ve bazı kişiler tarafından dini inanç olarak kabul edilmektedir. Deizm inancının tam olarak ne olduğunu, hangi esaslar üzerinde kabul edildiğini, ve deizmi kabul edenlere ne isim verilir?
Deizm veya Türkçe adı ile yaradancılık, insanın kendi kendine akıl yoluyla ve düşünerek tanrıya ve dinsel bilgilere ulaşabileceğini varsaymaktadır. Bunu yapabilmek için doğaya ve dünyaya bakarak mantık yürütme işlemi ile bu bilgilere ulaşabileceğini düşünmektedir.
Deizm ayrıca bir tanrının olduğunu kabul etmekte ama hiçbir dine inanmayan bir görüşe sahiptir. Aslına bakarsanız çok fazla mantığa yatan bir görüş değildir. Sanki Tanrı bütün dünyayı, insanları, evreni yaratmış ama kendisi hakkında en ufak bir bilgi vermiyor, bir haberci göndermiyor.
Deizm, bir kutsal kitaba da inanmaz, bir peygambere de inanmaz.
Bu tutarsız inanca yaklaştığını fark ettiğiniz kişilere bazı tavsiye ve uyarılarda bulunabilirsiniz. Doğa bize tanrının birçok üstün özelliği hakkında ipuçları verse de bize peygamberleri aracılığı ile ulaşmasa ve ver bir kutsal kitap göndermese biz onun hakkında yeteri kadar bilgiye sahip olamayız.
Deizm Latince’de “Tanrı” manasına gelen deus kelimesinden türetilmiş olup Grekçe dilinde yine “Tanrı” anlamındaki theostan gelen teizm terimiyle aynı sözlük manasına sahiptir. Ancak XVI. Yüzyıldan itibaren hristiyan aleminde başlayan felsefî ve teolojik tartışmalarla beraber teizm terimi Ortodoks inançları savunan kesim için, deizm ise alışılmış inançlardan sapan düşünürler için kullanılmaya başlanmıştır. Deizm kelimesinin ilk kullanılışlarından birine, Calvinci bir ilâhiyatçı olan Pierre Viret’nin Instruction chrestienne (Cenova 1564) adlı eserinde rastlanmaktadır.
Sert reddiyelerle geçmişte ateizm ile özdeşleştirilen deizmin günümüzde kazandığı anlamı ile tarifi, Dryden’in 1682 tarihli Religio Laici adlı şiirine yazdığı sunuş ile Samuel Johnson’un 1755’te neşrettiği Dictionary’de görülmektedir. Bu metinlerde deizmin, herhangi bir vahyedilmiş dine bağlı olmaksızın Tanrı’nın varlığını kabul etmek, bununla birlikte O’nun ilim ve irade gibi sıfatlarını reddetmek, böyle bir varlığın âlemde tesirleri gözlenen veya tezahür eden hikmet ve inâyetinin bulunmadığına inanmak, âhireti inkâr, hususi bir dine ait -Tanrı’nın varlığı dışındaki- bütün itikad esaslarını reddetmek anlamına geldiği belirtilmiştir.
Deizmin Avrupa kıtasında oldukça yaygın olduğu ülke İngiltere idi. İngiliz deizminin babası olarak kabul gören Cherburyli Lord Herbert (ö. 1648), Tanrı’ya ve âhiret hayatına inanmakla beraber kutsal metinlerin doğruluğu konusunda ciddi kuşkular beslemiş, din adamlığı kurumunu şiddetle eleştirmiş, ayrıca evrensel gerçekleri kavramaya aklın yeteceğini savunmuştur.
